به گزارش امید لرستان، در هفته‌های اخیر شایعات فراوانی فضای مجازی را را پر کرد؛ از شایعه فروش جزیره کیش گرفته تا وقف قله دماوند و از دستگیری یکی از فرماندهان ارتش گرفته تا انفجار در شهر قدس و ده ها شایعه دیگر…
آقای رئیس جمهور در جلسه پیش از ظهر ۸ مرداد با اشاره به شایعه بودن وقف کوه جنگل و دریا گفتند: از این شایعه سازی‌ها و دروغ پردازی‌ها که کار طبیعی دشمن است ناراحت نمی‌شویم!
عجیب است چطور گوش شنوایی برای این شایعات بی‌اساس و بی ربط وجود دارد، ولی برای درد رنج مردم خیر…
از دلایل کلی پذیرش شایعه در کتاب روانشناسی شایعه چشم پوشی می‌کنم و به ذکر چند نکته در رابطه با فهم چرایی پذیرش شایعات در فضای کنونی جامعه می پردازم…
نخست اینکه شایعات معمولاً در شرایط ابهام و اهمیت داشتن موضوع بروز می‌کنند، موضوع قرارداد با چین یک موضوع با اهمیت تلقی می‌شود اما این موضوع هم زمان مبهم هم هست چرا که درباره منافع و مضرات آن توسط کارشناسان اقتصادی به دور از تعلقات جناحی برنامه‌ای در رسانه‌های رسمی برای اقناع مخاطب و اطلاع رسانی درست صورت نگرفته است.
اوایل انقلاب در مورد مسائل عقیدتی و ایدئولوژیکی مناظراتی در رسانه ملی طراحی و اجرا شد که معایب و مزایای نظرات را عیان می‌کرد. امروزه طرح و اجرای مناظرات اقتصادی و اجتماعی به مراتب راحت تر از مناطرات درباره مسائل عقیدتی است اما پیگیری نکردن آن سبب ایجاد فضای مناسب برای دامن زدن به شایعه سازی و شایعه پراکنی می شود.
و موضوع دوم در پاسخ به این سوال چه کسی شایعه را می سازد؟ یا چه کسانی پخش می کنند؟ باید دانست لزوماً هدف دشمن جنگ روانی نیست، بلکه گاهی نیروهای جامعه خودی به دلیل سرگرمی و هیجان انگیز بودن مسائل به شایعه سازی و شایعه پراکنی دست می‌زنند و در زمانی که کرونا سرگرمی ها و هیجانات مردم را از آنان گرفته و به همان اندازه که سینما و رستوران و دورهمی‌های شلوغ و مسافرت و حتی زیارت از مردم گرفته شد فضا برای جولان شایعات بیشتر شد.
نکته سوم در مسئله پذیرش شایعه‌ها
ماهیت رسانه ها در جامعه است عملکرد رسانه می‌تواند یکی از عوامل معد پذیرش شایعه‌ها به حساب بیاید. سوال اینجاست رسانه‌های رسمی کشور به چه میزان اخبار و حوادث را پوشش می‌دهند؟
اگر رسانه‌های رسمی حوادث مهم را مثل حادثه عملیات تروریستی علیه مجلس را پوشش خبری ندهند و خبر را با تاخیر به سمع و نظر مردم برسانند یا مثل آنچه در قضیه هواپیمای اوکراینی رخ داد نگویند مساله در حال بررسی است و ابتدائا به انکار موضوع بپردازند یا مثل صدای اعتراضات به حق کارگران هفت تپه نادیده گرفته شوند مردم به سمت رسانه‌های غیر رسمی که اکثراً تعهدی در برابر صحت و سقم خبر ندارند رو می آورند و زمینه پذیرش شایعات در میان مردم به خاطر عدم اقدام درست رسانه های رسمی و اعتماد بیشتر به منابع غیر رسمی بیشتر می شود.
نکته پنجم، نوع ارتباطات انسانی اجتماعی در جامعه می‌تواند زمینه ساز پذیرش راحت شایعات از سوی مردم شود.
مثلاً ارتباط دولت با ملت هرچه صمیمی تر و صریح تر و شفاف تر باشد، شایعات کمتر پذیرفته می‌شوند. متاسفانه در این زمینه نوع برخورد دولت با مردم درقضیه گرانی بنزین آبان ۹۸ از سوی مردم به عنوان عامل بی‌اعتمادی دولت به آنها در انتقال اخبار به شکل درست تلقی شد، پس طبیعی است مردم گوششان شنوای پذیرش شایعات شود چرا که ابهام در اطلاع رسانی اقدام بعدی دولت زمینه ساز بروز شایعه می شود.
در ضمن در شایعاتی که مربوط به حوادث شهرستان‌ها است متولی اطلاع رسانی در سطح شهرستان یا تعریف نشده است و یا تا رسیدن ساعات اداری پاسخگو نیست.
و سخن آخر اینکه رسانه ملی ما چقدر برای افزایش سواد رسانه‌ای مردم محتواهای کوتاه و جذاب و آموزشی تولید کرده که اینک انتظار داریم مردم حتی قشر تحصیلکرده گرفتار شایعات و محتواهای غیر واقعی نشوند همگی به یاد داریم که تا دو دهه قبل بستن کمربند ایمنی خودرو مورد تمسخر قرار می گرفت، امّا با یک کار رسانه‌ای مداوم(مثل انیمیشن‌های سیاساکتی) فرهنگ رانندگی توانست جای خود را بین مردم باز کند.
اما اینکه این دست تجربه‌های موفق به سایر حوزه‌ها تسری داده نمی‌شود، سبب ایجاد تاخر فرهنگی یعنی گسترش ابزارهای نوین بدون توسعه فرهنگ استفاده از آنها و به تبع تعجب و غافلگیری آقای رئیس جمهور می شود.
البته ما مردم هم باید گه‌گاه از به دام افتادن مسئولان در فضای بی درو پیکر مجازی متعجب می‌شویم مثل عکس پرستار برزیلی که در توئیت وزیر پرتلاش بهداشت در روزهای اول کرونا به عنوان پرستار ایرانی مورد تقدیر قرار گرفت که اگر صدا و سیما درکنار تبلیغات بازرگانی به آموزش سواد رسانه ای بپردازد این تاخر فرهنگی تا حدی جبران خواهد شد و کمتر شاهد این موارد خواهیم بود.
*زهرا امیری| کارشناس ارشد علوم اجتماعی – امید لرستان
